جنگ و تهدید سخت یک طرف ماجراست. طرف دیگر ماجرا جنگ نرم و شناختی است. ذهن‌ها در جنگ، پیشروتر از موشک‌ها عمل می‌کند. تحلیل عملکرد ذهنی برخی از ما در این روزها خالی از لطف نیست.
۱- خطر در میدان، بی‌تفاوتی در نگاه
در روز‌هایی که کشور با تهدیدی مستقیم و جدی از سوی دشمن روبه‌رواست، انتظار طبیعی این است که جامعه واکنشی همراه با هوشیاری، همدلی و آمادگی نشان دهد، اما آنچه در بخشی از فضای مجازی و رفتارعمومی دیده شد، پدیده‌ای متفاوت و تلخ بود: بی‌تفاوتی، شوخی، یا حتی انکار واقعیت. آیا این واکنش‌ها فقط ضعف فرهنگی‌اند؟ یا باید آنها را نشانه‌ای از خستگی روانی و اختلال در احساس جمعی دانست؟
۲- خستگی روانی و خنده‌های دفاعی
مواجهه مداوم با اخبار سنگین و بحران‌ها می‌تواند ذهن را به بی‌حسی عاطفی بکشاند. در این حالت، بی‌تفاوتی یا شوخی، نه از بی‌اهمیتی، بلکه از تلاش ذهن برای محافظت از خود در برابر اضطراب ناشی می‌شود. خنده‌هایی که در فضای مجازی دیده می‌شوند، اغلب از ترس سرچشمه می‌گیرند؛ ذهن با ساده‌سازی یا طنز، از واقعیت سخت فاصله می‌گیرد، اما آیا تبدیل تهدید به شوخی، یا سهیم نبودن در درد مشترک راه‌حل است؟ یا فقط تأخیر در پذیرش یک مسئولیت جدی؟
۳- گمشده‌ای به نام «ما»
بزرگ‌ترین زنگ خطر این روزها، فقط موشک‌ها و تهدید‌های بیرونی نیست، بلکه گم‌شدن حس «ما بودن» است. ملتی که خودش را تکه‌تکه احساس کند، نمی‌تواند با خطر به‌صورت یکپارچه مقابله کند. وقتی یک شهر در معرض خطر است، اما شهر دیگر بی‌تفاوت است، یعنی زنجیره عاطفی جامعه آسیب دیده است. ما وقتی ملت می‌شویم که رنج و امنیت و سرنوشت را با هم تجربه کنیم نه جدا.
۴- بیداری روانی، نه فقط سیاسی
درمان این بی‌تفاوتی، فقط با تحلیل سیاسی یا هشدار نظامی ممکن نیست. ما به یک بیداری روانی نیاز داریم؛ بازگشت به احساس، توجه، مسئولیت، و مهم‌تر از همه، همدلی. جامعه باید یاد بگیرد دوباره خودش را جدی بگیرد. فقط آن‌وقت است که در دل تهدید، انسجام شکل می‌گیرد و عزت ملی از درون تقویت می‌شود.
۵- نتیجه‌گیری: دوباره ما شویم
امروز بیش ازهمیشه، نیاز است که «ما» شویم. ملتی که با هم احساس خطر کند و با هم برای آن چاره‌اندیشی کند، نه‌تنها از تهدید‌ها عبور می‌کند، بلکه قوی‌تر می‌شود. مردم باید احساس کنند کنش‌هایشان تأثیر دارد. روایت‌سازی یکپارچه و امیدبخش، این پیوند را زنده نگه می‌دارد و عزت ملی را تقویت می‌کند، مثلاً یادآوری مقاومت‌های تاریخی با زبان امروزی انجام شود. همچنین تقویت «تاب‌آوری جمعی» از طریق روایت‌های امیدبخش (نه انکار مشکلات، بلکه نمایش راه‌حل‌ها) می‌تواند باعث تقویت انسجام ملی شود.
دکترای روانشناسی و پژوهشگر
